Van de 107.000 gedeporteerde Nederlandse Joden keerden er 5.400 terug. Burgemeester Eberhard van der Laan memoreerde het in zijn toespraak bij de Auschwitz herdenking op zondag 26 januari in het Wertheimpark naast het Nooit meer Auschwitz monument. Voor dat de burgemeester sprak, kwam de voorzitter van het Auschwitzcomité aan het woord. Voor de vermoorde joden moet er een Namenwand komen. Zodat ieder van hen wordt herdacht. Een aansprekende gedachte, maar er bestaat weerstand tegen het plan en die weerstand deel ik.
Het Wertheimpark, het is niet meer dan een plantsoentje. Niet groter dan een voetbalveld en de enige openbare groene enclave in de verder volstrekt versteende binnenstad van Amsterdam. In de tijd dat ik er een keer op een bankje zat, zag ik alleen een echtpaar met toeristengids in de hand naar binnen gaan, om stil te staan bij het Nooit meer Auschwitz monument.
Een onbegrijpelijke keuze om zo’n namenwand in het plantsoentje te plaatsen. Het zal het Auschwitz monument in de schaduw stellen. Nooit meer Auschwitz staat in glas gegrift. De hemel, die alles heeft gezien, weerspiegelt zich in de tekst. Zal de ellenlange wand de boodschap van Jan Wolkers niet ontkrachten? Voor 50 euro kun je één naam op de wand adopteren. Dus die namenwand gaat 5 miljoen euro kosten. Voor dat bedrag zet Daniel Libeskind een namenwand neer. De architect die eerder het Joodse Museum in Berlijn bouwde. Dat zou in eerste instantie een bescheiden aanbouw zijn van het achttiende eeuwse gebouw waar het Berlijns Museum in was gevestigd. Het ontwerp van Libeskind stelt de oudbouw nu volledig in de schaduw.
Ook sociologisch een onbegrijpelijke keuze. Het Wertheimpark vormt de poort naar de Amsterdamse Plantagebuurt. Domicilie van de joodse gegoede burgerij. Maar het grootste gedeelte van Joods Amsterdam was in 1940 niet rijk of welvarend. Dat grootste, arme gedeelte was in de jodenjacht het meest weerloze deel.
Ieder mens heeft een naam; ieder mens verdient het om te worden herdacht. Niet in de minste plaats omdat iedere individualiteit door de nazi’s werd ontstolen. De op de arm getatoeëerde nummers zijn er het meest sprekende en blijvende voorbeeld van. Zij hebben geen eigen graf; geen eigen zerk waar de naam van de overledene op staat gegrift. Alhoewel een namenwand ons nooit wijs moet maken dat het remplacement kan zijn voor de graven die hen niet zijn gegund. In München is er ook zo’n namenwand. Die bevindt zich in de tunnel die de nieuwe synagoge verbindt met de naastgelegen Hubert Burda-zaal.
Vijf miljoen euro. Of is het not done om over de kosten een kritische opmerking te plaatsen. Ik doe het en ik doe ook nog een praktisch voorstel. Een voorstel waardoor de aandacht voor de namenwand alleen maar groter zal zijn. En, ook niet onbelangrijk, geen voortdurend doelwit van onnadenkende of met het nazi-gedachtengoed sympathiserende graffitiplegers. En natuurlijk ook een stuk goedkoper, zeg maar een fractie van die 5 miljoen.
Burgemeester Eberhard van der Laan, wethouder Andree van Es, Eerste Kamervoorzitter Ankie Broekers-Knol, Tweede Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg, staatssecretaris Martin van Rijn van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en minister Lodewijk Asscher tijdens de herdenking.
Op mijn weg terug van het Wertheimpark pakte ik de metro. Het openbaar vervoer …, per tram, bus en trein werden de joden afgevoerd. Waren er metro’s geweest dan zouden ze zeker zijn ingezet. In 1940, 1941 of 1942 bestond er nog geen metro. Nu is het de meest moderne openbaar vervoervariant. De metro-aanleg betekende de definitieve sloop van de leeggedeporteerde en nadien in de Hongerwinter leeggeroofde Jodenbuurt.
Peinzend wat dan wel de juiste aanpak zou zijn voor het mens voor mens en naam voor naam herinneren, stond ik op het perron te wachten tot mijn metro zou arriveren. Oog in oog met die ellenlange muur aan de andere kant van de metrorails. Onbereikbaar voor graffiti.
Enfin, de rest zou vooral history moeten zijn. Het Waterlooplein, waar de eerste razzia werd gehouden. Metrohalte Waterlooplein, direct verbonden met de wijze van deportatie. Nu een plek waar dagelijks duizenden ogenschijnlijk doelloos voor zich uit staren. Kijkend naar een wand vol namen. Met in hun hand een smartphone. Alleen nog een slimme applicatie waarmee de reiziger steeds een andere van de 102.000 namen op zijn phone op kan roepen. En de kosten? 102.000 namen op een bestaande muur schilderen, en een voor de reiziger snel te bereiken digitalisering van de namenwand, kan geen 5 miljoen euro kosten. Met 1, 2 of 3 procent er van, ben je klaar.
