Waarschuwing: dit artikel bevat mogelijk spoilers.
Lang hebben we moeten wachten op een nieuwe roman van de hand van Harper Lee. Decennialang leek er zelfs geen enkele sprake te zijn van een tweede roman. De auteur hield na de publicatie van To kill a Mockingbird vol dat dit haar enige boek zou zijn en er geen volgend boek zou komen. Het duurde tot haar 88e levensjaar voor ze daarop terug zou komen. Ondertussen verscheen ze amper in het openbaar, ondanks de vele prijzen die haar zijn toegekend voor haar roman.
Nu is er dan eindelijk het vervolg op To kill a Mockingbird, of moeten we zeggen: het verhaal dat eraan ten grondslag lag? Go set a watchman is namelijk geschreven voordat To kill a Mockingbird het licht zag. In Go set a watchman gaat een volwassen Scout terug naar Maycomb, om daar tot een gruwelijke ontdekking te komen. De manier waarop zij daarmee omgaat is tot op vandaag de dag relevant.
Harper Lee begint haar verhaal langzaam, met de reis van Jean Louise naar Maycomb en haar eerste paar dagen daar. Het spannendste wat er in de eerste paar delen van het boek gebeurt is de zwemscène in het meertje, wat door tante Alexandra tot enorme proporties opgeblazen wordt. De eerste vier à vijf delen van het boek doen door het langzame tempo anekdotisch aan en bevatten veel herinneringen van Jean Louise aan haar kindertijd. De flashbacks naar vroeger zijn veel levendiger, misschien juist wel omdat we dan meekijken met de blik van een kind en niet met de blik van een wat weemoedige volwassene.
De kracht van deze roman moeten we niet zoeken in de reis van Jean Louise terug naar Maycomb en haar herinneringen aan haar kindertijd. Hoewel uit deze delen wel blijkt waarom redacteurs indertijd Harper Lee hebben aangeraden tot het herschrijven van dit manuscript, tot het To Kill a Mockingbird werd, ligt de kracht bij Go set a Watchman niet bij het kind Scout, maar bij de volwassen vrouw Jean Louise. Je zou je zelfs kunnen afvragen hoe relevant de herinneringen van Jean Louise uiteindelijk zijn. Ze houden het verhaal erg op en lijken af en toe niet helemaal in het geheel te passen.
Het verhaal komt pas goed tot zijn recht wanneer Jean Louise inzicht krijgt in de rassenproblematiek die op dat moment in het zuiden speelt. Ze had haar vader nooit voor een racist aangezien, maar uit zijn handelen blijkt dat hij wel degelijk racistische denkbeelden hanteert. Hoe moeten we dit nu rijmen met de Atticus uit To kill a Mockingbird, die de verdediging van een zwarte jongeman op zich nam die ten onrechte van verkrachting was beschuldigd? Het antwoord is eenvoudig: Atticus streeft naar gerechtigheid, maar dat houdt voor hem niet in dat iemand met een donkere huid dezelfde rechten heeft binnen de samenleving.
De keuze om Go set a watchman alsnog te publiceren kon niet beter getimed zijn. Sinds de gebeurtenissen in Ferguson zijn de verschillen tussen zwart en wit in de VS steeds meer naar voren gekomen. Het lijkt erop dat de American Dream voor iedereen haalbaar is, mits je beschikt over een witte huid.
In Go set a watchman komt die manier van denken op pijnlijke wijze naar voren. In plaats van kritiekloos te vertrekken en te breken met haar familie doet Jean Louise wat anders: ze kiest ervoor te handelen naar haar eigen geweten, ondanks het feit dat de opvattingen in Maycomb daar grotendeels van afwijken.
Dat is iets waar we ook tegenwoordig nog veel kunnen leren. Van gelijkheid tussen mensen van verschillende origine, met een verschillende huidskleur, is nog steeds geen sprake. In Amerika niet, maar ook niet in Nederland.
In plaats van mee te doen met het massale bestempelen van ‘de ander’ als buitenstaander, kunnen we ook, evenals Jean Louise, zelf onze morele weg bepalen en die bewandelen.
