Het is terugkerend nieuws: er is een foto van Vincent van Gogh gevonden! De gedoemde schilder wordt steevast ‘cameraschuw’ genoemd, maar dat er ook los daarvan nauwelijks foto’s van de man bekend zijn, is niet zo vreemd. Hij was straatarm, leefde een flink deel van zijn leven aan zelfkant van de samenleving, was niet getrouwd en hield geen kinderen ten doop (gelegenheden waarbij het maken van een foto voor de hand zou liggen) en in de tweede helft van de negentiende eeuw was fotografie niet zo heel gangbaar als nu. Vooral niet in de gestichten, boerengemeenschappen en rafelige café’s waar de roodharige impressionist zich naar verluidt veel ophield.
Er is een foto van Van Gogh als dertienjarige knaap, met een treffende gelijkenis met diens geliefde broer Theo. En we kennen een intrigerend portret van hem op achttienjarige leeftijd. Of u nou wil of niet, die priemende blik vanonder dat zware voorhoofd, u gaat dat toch zitten invullen. Toch? Nouja, ik wel in ieder geval. Zien we het genie, de gekte, de destructie? Kijken we anderhalve eeuw later, via de foto, recht in zijn getormenteerde ziel? Hoe hebben die ogen de wereld in zich opgenomen, wat gebeurde er onder dat schedeldak met de beelden die hij zag, dat hij ons de wereld teruggaf zoals wij die nu kunnen zien op zijn schilderijen?
Latere vondsten van foto’s van Van Gogh leiden steevast tot discussie onder kenners. Zo is er dit prachtexemplaar, waarvan ik zo hoopte dat hij het was. Een Bohémiennig troepje kerels, bekende kunstenaars, ‘Van Gogh’ zelfverzekerd in hun midden, pijp rokend en peinzend in de lens starend. De foto is gepatineerd en wazig genoeg om hem ondefinieerbaar knap te maken. De zware wenkbrauwpartij lijkt op de foto van Van Gogh als jongeling, maar de neus van deze man is fijner. Volgens kenners is het hem dan ook niet. Spijtig, het beeld van Van Gogh temidden van vrienden, de tafel buiten, wijn drinkend, het had iets troostrijks.
Dan is er deze foto. De kenners van het Van Goghmuseum nemen aan dat dit, ondanks de gelijkenis, niet de man zelf is. Flauwe grapjes over een intact oor daargelaten, het houdt de teller van volwassen Van Gogh-fotoportretten op nul.
Vanmiddag werd mijn interesse weer geprikkeld met een bericht over een opgedoken fotoportret van het Brabantse genie. Een klik later was teleurstelling mijn deel: deze foto leek nergens op. Nouja, op een negentiende-eeuwse mijnheer. Maar niet op Vincent van Gogh. Nog tijdens het tikken van dit stukje kwam dan ook de reactie al binnen van de experts: nope. Het is hem niet. De zoektocht naar de Fotografische Graal gaat nog door.
Ooit stond ik in de bedompte zolderkamer te Auvers-sur-Oise waar Van Gogh stierf, na een zelf toegebracht schot in de buik en een doodsstrijd van twee dagen. Ik dwaalde door zijn korenveld, inderdaad mét kraaien, en kon niet uitmaken of het de de omineuze wolkenluchten en de krassende vogels waren die mij bedrukten of de wetenschap dat Van Gogh hier niet alleen de hand aan zichzelf sloeg, maar er ook een bijzonder desolaat schilderij maakte. Zag ik hetzelfde als hij, destijds, of zag ik wat hij toen zag, door hem gezien, door hem weergegeven, en kon ik dat Franse landschap nooit meer niet door zijn ogen zien? Waarom de lichte obsessie met zijn gelaat, fotografisch vastgelegd, als hij ons vele versies ervan naar zijn eigen interpretatie heeft nagelaten? Op een foto zou je toch de werveling van de verf, de gekwelde blik, de afstandelijke pose van de zelfportretten onmiddellijk projecteren.
Cameraschuwe kunstenaar. We zien je gezicht op je zelfportretten, en wie je werk kent kijkt altijd een beetje naar de wereld via jou. Laat die foto maar zitten, daar vond je zelf toch al niks aan.
