Bok schilderde net als haar voorganger met een vluchtige spontane toets. De modellen hoefden voor Marike ook niet stil te zitten, juist niet, de enige eis die ze had was dat ze boven de drie jaar moesten zijn zodat ze kon communiceren met hen. Al pratend ontstond het portret.
Met haar losse schildertrant wist Bok ook met trefzekere veegjes, streepjes en toetsjes in alle nuances zwart de toga’s van hoge rechters en hoogleraren te schilderen.
De gerenommeerde schilderijenrestaurateur Jan Diepraam, die wereldberoemde schilderijen onder handen heeft genomen, vergeleek Marike’s verfstreken met die van Frans Hals. Haar schilderijen ademden en leefden door dezelfde vluchtige toets die Hals bezat.
Ondanks dat Marike zelf vond dat ze beter in een andere tijd had kunnen leven, omdat haar vak in deze tijd wordt verdrongen door fotografie, blijkt toch uit haar hele oeuvre dat haar werk van deze tijd is. Zelfs bij bekende kunstminnende Nederlanders. Zo heeft Marike de Rembrandt-kenner Ernst van de Wetering, Mauritshuis-directeur Frits Duparc en Koningin Beatrix op doek vastgelegd.
In 1995 schilderde Bok een uitzonderlijk groot portret van vijf bij drie meter, een groepsportret van zestien vooraanstaande heren, die bijna allemaal behoren tot wat onderhand tot de nationale éminence grise van de kunst, wetenschap, literatuur en politiek wordt gerekend. Het is een groepsportret en sluit aan bij de eeuwenoude traditie van mannen uit de gegoede burgerij die grote groepsportretten lieten maken. De geportretteerden zijn: Gerrit Komrij, Harry Mulisch, Martin Veltman, Cees Nooteboom, Adriaan van Dis, Hans van Mierlo, Henk Hofland, Reinbert de Leeuw, Jeroen Henneman, Marcel van Dam, Jan Posch, Julius Roos, Coen Stork, W.L. Brugsma, André Spoor en G.L. van Lennep. Zoals de veilingmeester J.P. Glerum zei toen hij het zag: “Dit hoort thuis in het Rijksmuseum.”
Onlangs, op 12 juni, is Marike Bok overleden. Inherent aan haar werk en haar leven heeft ze de beslissing genomen om waardig uit het landschap van het leven te verdwijnen, naar de geschiedenis.
Op 23 september is er een biografie verschenen van haar werk en haar leven, geschreven door filmscenario- en kinderboekenschrijfster Diederiekje Bok. Het is een persoonlijk en innemend boek dat duidelijk weergeeft hoe het leven van Marike was en hoe onlosmakelijk ze verbonden was met haar werk.
Van jongs af aan tekende en schilderde Marike. En altijd naar de waarneming. Ze bezat een fotografisch geheugen. Diederiekje noemt dit ‘haar visuele intelligentie’. Deze gave maakte dat ze de geportretteerde voor zich zag en kon schilderen na de persoon één keer te hebben ontmoet. Haar fotografisch geheugen en perfectie maakte dat ze niet bang was om, als het portret niet voldeed aan haar hoge eis van gelijkenis, het doek weer leeg te vegen en zonder enige terughoudendheid opnieuw te beginnen.
Er was één manier om een portret te maken: het moest treffend zijn in de weergave van de persoon. Zowel in detail als in de grote vorm moest het portret kloppen. Zelf noemde Marike Bok dit vertrouwen op haar geheugen: “Een proces van je hart, je hoofd en de beweging van je hand, kijken van binnenuit.”
“Portretschilderen is niet oogjes, een neus en een mond tekenen. Het is kijken naar de grote vorm, naar de vlek die iemand is. Het is een uiting van de werkelijkheid van de persoon in al zijn karakteristieken. Belangrijke aspecten bij het schilderen van een portret zijn de techniek, de verhouding van de achtergrond ten opzichte van de figuur en de verhouding van kleuren en tonen ten opzichte van elkaar.”
De vergelijking naar beroemde voorgangers als Frans Hals, Rembrandt en Govert Flinck is vaker gemaakt bij het werk van Bok. Zelf zei ze daarover: “Ik had eerder geboren moeten worden.”
In deze tijd, waarin fotografie in grote mate het maken van een portret door schilderkunst heeft verdrongen, is Marike’s werk zeldzaam. Bok schilderde vele onbekende en bekende mensen, professoren, generaals, schrijvers, ministers en leden van het Koninklijk huis. Marike schilderde nooit een concrete ruimte bij het portret. De achtergrond is neutraal. Zij koos voor de persoonlijkheid van de geportretteerde en liet zich niet afleiden door attributen waar wij ons zo graag mee omringen. Deze keuze vereiste een intensieve benadering van het onderwerp, de persoon.
De maat van het portret liet Marike over aan de opdrachtgever, tenzij ze vrij was om deze zelf te bepalen, dan ging haar voorkeur uit naar groot. Het liefst schilderde ze een model ten voeten uit, want het karakteristieke van de totale vorm is essentieel voor de herkenbaarheid. De lichaamstaal is ook een onderdeel van het geheel.
Ze sloeg geen dag over. Haar werk was haar leven en haar leven was haar werk. De uitdaging van elke dag portrettekenen haalde Marike uit het streven naar gelijkenis van driedimensionale waarneming op het tweedimensionale vlak. Puur door het spiegelen van de werkelijkheid ontmoette Marike in het portret, door de karakteristieke eigenschappen, het unieke van elk gezicht. Deze waarneming leerde haar nuances te herkennen en waarderen die voor een oppervlakkige beschouwer verborgen blijven.
Dit is wat portretteren zo spannend maakt en waarom het zinvol is om deze kunst niet over te slaan, maar er bij stil te staan. Geschilderde portretten zijn ook van deze tijd, zegt Diederiekje Bok. Dat bleek ook wel uit de grote schare leerlingen die zich in de loop der jaren om haar heen had verzameld. Velen kwamen ruim 25 jaar geleden al en gingen niet meer weg. Marieke deed niets voor, zij gaf alleen aanwijzingen bij het gericht kijken, oplossingen voor kleurmenging en toonwaarden op het doek. Met humor liet zij zien waar het beeld op het doek en het model uit de pas gingen lopen, nooit denigrerend maar altijd een helpende hand.
Het delen van de passie voor het portret vormde een onzichtbare maar wezenlijke verbinding met haar leerlingen. Ze werd van ‘Schildermeester’ een vriendin die in vele harten nog steeds levend wordt gehouden. Ook door het prachtige dikke boek is zij nog steeds aanwezig en geeft ook nu aan haar meeste leerlingen instructies door middel van de close-ups van haar schilderijen, de uitleg bij de opbouw van haar palet en de vele intieme foto’s die haar toch weer een stapje dichterbij brengen. Inderdaad blijkt dat ze niet weg is maar gewoon ‘het hoekje om’. Tijdens de boekpresentatie op 23 september proostte ze op alle aanwezigen en sloot af met de woorden “See you later…alligator”, en lachte daarbij haar zo herkenbare lachje.
Marike Bok boek is hier te bestellen.
Inmiddels is Diederiekje Bok samen met designer Hein Mevissen bezig met een nieuw kunstboek, het derde Boek van kunstenaar Rinus van den Bosch. Ook komen er nieuwe Ollimania-boeken en een TV-serie voor alle leeftijden met BN’er Olli in de hoofdrol.
