De Engelse psychiater Theodore Dalrymple is beroemd maar ook berucht omdat hij de vinger op een zere plek in onze westerse maatschappij legt: de Verelendung van de sociale onderklasse. Volgens Dalrymple heeft de linkse elite gedurende de afgelopen decennia een verzorgingsstaat gecreëerd met een afhankelijke onderklasse, die geen verantwoordelijkheid meer draagt, zich chronisch slachtoffer voelt en van de elite heeft geleerd om de oorzaak van falen te externaliseren of te projecteren op ‘het systeem’.
Daarnaast reduceert diezelfde elite met haar cultuurrelativisme alle ‘menselijke uitingsvormen’ ten onrechte tot cultuur, aldus Dalrymple. Van Bach tot Barbie: het moet allemaal kunnen en een hiërarchisch waardeoordeel laat je vooral achterwege. Hiermee zijn beschavingsidealen zoals nederigheid, ijver, schaamte en zelfbeheersing effectief genivelleerd en bijt de elite zich tegelijkertijd in de eigen politiek correcte staart, maar dat terzijde.
Vrijheid en zelfontplooiing zijn destijds tot het hoogst haalbare ideaal verheven met vaak desastreuze gevolgen voor de kwaliteit van leven voor de sociaal kwetsbaren van nu. De huidige elite lijkt hier echter niet wakker van te liggen, mogelijk doordat denken en waarneming steeds minder overeenstemmen met de realiteit, zoals we zien bij een psychose.
De observaties van collega Dalrymple zijn voor mij en vele psychiaters in Nederland herkenbaar. De lagere sociaal economische klasse die niet in staat is om met de huidige welvaart om te gaan en zich kapot drinkt, eet en slikt, gewoon omdat alles voorhanden is. Problemen zoals verslaving, schulden, ongewenste zwangerschappen, werkeloosheid en sociaal isolement leiden tot een chronisch verhoogd stressniveau. Er ontstaat vaak een vicieuze cirkel waarbij een (vermijdbare) suboptimale kwaliteit van leven een scala aan fysieke en psychische klachten veroorzaakt met alle beperkingen en stress van dien.
De problemen die Dalrymple schetst zijn helder en vooral realistisch, geen discussie mogelijk. Zijn antwoorden op deze problemen zijn daarentegen een stuk lastiger te doorgronden. Om te beginnen gaat hij uit van de mens als helder denkend wezen, dat vanuit volledig bewustzijn rationele keuzes maakt en daar de morele verantwoordelijkheid voor draagt. Is dat niet wat teveel gevraagd voor onze soort?
Stel dat iemand inderdaad volledige verantwoordelijkheid draagt voor de consequenties van zijn handelswijze, dan kom je na drie afslagen al uit bij het ‘eigen schuld dikke bult principe’. Concreet: als je jezelf ‘willens en wetens’ in de schulden werkt, dan geen schuldsanering? Of als je zoveel eet, drinkt en rookt dat je ondanks een aantal waarschuwingen toch uitdijt tot ruim honderd kilo ongetraind reuzel met dichtgeslibde vaten dan stoppen we elke vorm van medische behandeling?
Meer fundamenteel is de vraag: wanneer ‘vrijheid’ overgaat in ‘gebrek aan verantwoordelijkheid’ voor onze naasten. Bij kinderen twijfelen we geen moment: ouders die hun kind geen grenzen stellen met betrekking tot geld, voedsel of school hebben al snel de kinderbescherming aan hun broek.
Bij volwassenen wordt echter elke vorm van inperking voortkomend uit verantwoordelijkheidsgevoel, direct weggehoond als paternalisme of zelfs fascisme. Of het moet gaan over een ernstig zieke psychiatrische patiënt, die een acuut gevaar voor zichzelf of zijn omgeving vormt.
De praktijk laat echter zien dat bij volwassenen parameters zoals IQ en impulscontrole in belangrijke mate bepalen of iemand zich zonder al teveel kleerscheuren kan handhaven in onze maatschappij. Inmiddels hebben we al patiënten bij wie IQ en BMI hetzelfde getal vormen!
De vraag is echter wat nou écht tot een slechtere kwaliteit van leven leidt: grenzen aan de vrijheid met grote kans op minder ellende óf ongebreideld impulsen blijven najagen, niet in de laatste plaats gestimuleerd door de commercie. Eerlijkheid gebiedt dat de laatste optie wel tot meer vermaak op de vaderlandse televisie leidt. ‘Help ik ben te dik, zo ongelukkig of zit financieel aan de grond’.
De overheid kan ons blijkbaar wel verplichten om meer belasting en premie te betalen om bijvoorbeeld de gezondheidszorg te bekostigen, maar er is geen politieke partij, minister of industrie die de verantwoordelijkheid voelt om de onderklasse te beschermen voor de gevaren van onze welvaart. Vroeger werd de onderklasse bedreigd door ziekte, armoede en uitbuiting. Is hun situatie inmiddels verbeterd? Ik vrees van niet.
De huidige elite heult met de commercie en samen toosten ze honend ‘op de vrijheid!’
