Zeker nu Syriëgangers terugkeren naar Nederland, is het maar de vraag of je het probleem van het terrorisme wel afkan met het huidige strafrecht. Probleem daarbij is dat strafrecht vooral gericht is op rechtvaardigheid: je ben onschuldig zolang je schuld niet bewezen is. Terrorismebestrijding daarentegen is eerst en vooral gericht op veiligheid: als staat wil je burgers beschermen tegen terrorisme.
Bij Syriëgangers kun je niet afwachten tot uit en te na is uitgeplozen wat zij in Syrië precies voor misdrijven hebben begaan. Is het bijvoorbeeld vanuit veiligheidsperspectief interessant om te weten of een bepaalde Syriëganger een bepaalde executie heeft uitgevoerd, als je weet dat hij bij die executie aanwezig was, en dat hij tot een groep behoorde die vaker executies uitvoerde? Misschien kom je pas veel later, of wel helemaal nooit erachter wie de executie uitvoerde. Ondertussen laat de veiligheid van burgers in Nederland, niet op zich wachten.
In een oorlog wordt niet vooraf door een rechter beslist of in een bepaalde gevechtssituatie geschoten mag worden of niet. Het vermoeden van gevaar, of zelfs alleen maar het vermoeden van de aanwezigheid van de vijand, is voldoende legitimatie om geweld te gebruiken. De vergelijking van terrorisme met oorlog is des te gerechtvaardigder, omdat terrorisme veel weg heeft van oorlogvoering, waarbij de agressor geen staat is, maar een groep die door middel van geweld een bepaald politiek, religieus, of anderszins maatschappelijk doel nastreeft. Je kunt terrorisme zien als een bijzondere vorm van guerrilla (Spaans is voor ‘oorlogje’). Bij terrorisme dient het geweld vooral om angst en paniek te zaaien bij bevolking en overheid, terwijl guerrilla er meer op gericht is het operatieve functioneren van de overheid te ondermijnen. De scheidslijn tussen beiden is echter vaag, en in de praktijk vaak gradueel. In beide gevallen gaat het om ‘kleinschalig’ geweld, om de vijandige staat te ontregelen.
Terrorisme is dus een vorm van oorlog. Maar een oorlog voeren tegen terrorisme, hoe doe je dat? Is dat niet als schieten met een kanon op een mug? Speel je met zichtbare grootschalige militaire mobilisatie terroristen niet in de kaart? Dat terrorisme een soort oorlogsverklaring is, betekent niet persé dat je die handschoen ook moet oppakken.
Misschien zij er wel slimmere manieren om de veiligheid te waarborgen. De strafrechter heeft bijvoorbeeld nu al het instrument van de terbeschikkingstelling met bevel tot verpleging (tbs) tot zijn beschikking. Dit is een vrijheidsbenemende maatregel, om mensen die zware delicten hebben gepleegd, (mede) vanwege een psychiatrische ziekte of stoornis, gedwongen te behandelen in een speciaal beveiligde tbs-kliniek, met als uitdrukkelijk doel de samenleving te beveiligen. tbs is dus iets anders dan een gedwongen opname om de therapie een betere kans van slagen te geven. Ook als herstel onmogelijk wordt geacht, blijft de tbs’er opgesloten, tot levenslang aan toe, zolang het gevaar voor de samenleving te groot wordt geacht.
Naast een tbs voor psychisch gestoorden, is er ook een tbs voor terroristen denkbaar. Het primaire doel van zulk een tbs is niet rechtvaardigheid, maar veiligheid. Daarom is het van toegevoegde waarde als deze vorm van tbs bij duidelijke aanwijzingen ook preventief kan worden toegepast. Waar bij tbs voor psychisch gestoorden, psychiaters een belangrijke stem in het kapittel hebben, daar zou bij tbs voor terroristen het oordeel van de geheime dienst en van terrorismedeskundigen zwaar kunnen meewegen. Zoals bij de reguliere tbs beslist echter uiteindelijk de rechter. Wel denkbaar is dat wanneer een burgerrechter beslist dat terrorisme in het spel is, de zaak wordt overgeheveld naar een militaire rechtbank, juist omdat militaire rechtbanken meer gewend zijn in termen van veiligheid dan in termen van rechtvaardigheid te denken.
Parallel aan de tbs voor psychisch gestoorden hoeft een vrijheidsbenemende maatregel overigens niet als een straf te worden ingericht. Ruimte voor het welbevinden en ontwikkeling van de tbs’er is mogelijk, zolang de veiligheid van de samenleving daardoor niet in het gedrang komt. Lezen mag, maar dan liever geen instructies over hoe bommen te maken.
Overigens hoeft tbs voor terrorisme niet enkel uit vrijheidsbeperking, met of zonder strafbepaling te bestaan. Bij lichtere gevallen kan men er ook voor kiezen om mensen enkelbanden te laten dragen, zodat ze continu traceerbaar, en eventueel ook af te luisteren zijn. Ook denaturalisatie en het intrekken van verblijfsrecht in Nederland behoren tot de mogelijkheden. Essentieel is dat de rechter in geval van terrorisme veiligheid kan laten prevaleren boven rechtvaardigheid. Dit omdat terrorisme, net als oorlog, een buitengewone toestand is. Als rechtsstaat heb je dan de plicht om je de middelen te verschaffen om de rechtstaat te beschermen. Als rechtstaat een schone dood sterven, omdat deze zichzelf die middelen ontzegt, is geen optie.
Meer lezen van Paul Hekkens? Zie hier
